Анахь хъярышхоми сэмэркъэу щашIы
ЗэкIэнэкIэжьхэуи мэхъу: дысыгъэ хэмылъэу, уидагъо горэм гу лъыуагъатэу; уагъэмысэрэп, узхалъытэшъ, уздэплъыхыжьы ашIоигъу.
Сэмэркъэу озымыгъэшIырэ цIыфыр Iоф къабзэп зыпылъыр, ежьыри ыгукIэ къабзэп. Сэмэркъэур шъхьафит, ащкIэ ар шъыпкъэми нахь лъэшыIу. ЦIыфхэм яIофхэр шъыпкъэ закIэх пIоныр щхэны хъун, шъыпкъэ закIэр – Тхьэ закъор ары. ЦIыфхэм яшъыпкъэр – ар ежьхэм къалэжьы, тыгъуаси къалэжьыгъ, непи къалэжьы, Тхьэм ыIомэ, неущи къалэжьыщт. Гъэуцугъахэу, гъэнэфэгъахэу щытэп, къэулэжьызэ щыIэ мэхъу, зызэблехъу. Коммунизмэр къызэрэсыщтым нахь шъыпкъэ щымыIэу тIощтыгъэба? Коммунистическэ партием нахь шъыпкъаIо щымыIэу тIощтыгъэба? Аущтэу аIозэ, анахьэу лъэшэу куощтыгъэхэм шъыпкъэ гори ащ хэмылъыгъэу джы тагъэдаIо. А лъэхъаным щыIэгъэ нарэ (анекдот) горэ сыгу къэкIыжьы. Парторгыр зэIукIэм къыщэгущыIэ: Семен Иваныч тыгъуасэ бзэджэшIэ-ешъокIуагъ, непэ анахь коммунист дэгъоу тиIэмэ ащыщ...* * *
Тичылэ щыщ лIы горэ Мыекъуапэ къэкIуагъэу сыIукIагъ. Къалэр къеплъыхьэ, унэмэ яплъы, цIыфхэм зыгорэхэр ареIо... СекIуалIи, "сэламымрэ", "къеблагъэмрэ" аужы есIуагъ:
– Зыгорэм уегъэгумэкIэу щытмэ, сишIуагъэ къыозгъэкIын слъэкIынкIи мэхъу...
– Ярэби, къызэрэсIощтыри сшIэрэп,- къысиIуагъ тичылэм, - "республик, республик", аIо, гъэзетхэми къатхы, телевизорми къеIо, арышъхьае а зыфаIорэр сэ чылэм дэслъагъорэп. КIо, сэ сычэмахъу ныIэп, тыгъэр къэтэджымэ сыдэкIы, зыкъохьажьыкIэ, чэмхэр къыдэсэгъэзыхьажьых, сэ сызщыдэкIырэм тефэу а республикэу зыфаIори къакIошъ, пчыхьэ зыхъукIэ мэкIожьынкIи мэхъуба, ау Мыекъуапэ ренэу щытегущыIэх, арын фае ар зыщыпсэурэр сIуи, синыбджэгъу былымхэм къапэсыни, сэ мыщ зыкъезгъэхьыгъ. КъыбгурэIуа къызфасIорэр? Республикэр слъэгъу сшIоигъу. ДжащкIэ уишIуагъэ къысэгъэкI.
Сыд епIощт ащ? Унэ фыжьым тыпэмычыжьэу тыщытти, ащ Iапэ фэсшIи, есIуагъ:
– Олъэгъуа адыгэ быракъэу пылъагъэр? Гербыри олъэгъуа? Ахэр Адыгэ Республикэу тиIэм ишыхьатых.
– Тэ тичылэ клубыжъи, мэфэкIы зыхъукIэ, а быракъыр къыпалъэ... Ащыгъум ар пылъагъэ зыхъукIэ, республикэ тиI, ара? ГъэрекIуи мыщ сыкъызэкIом, мэфэкIыгъэп, ау быракъыр пылъэгъагъ мы Унэ фыжь зыфапIорэм, зэрэхъурэмкIэ, ащ чIэсхэм республикэ яIэ зэпыт, тэ зыпытлъэкIэ ары ныIэп зытиIэр.
– Сэ аущтэу къыосIуагъэп. А Унэ фыжьым Iоф щашIэ министрэхэм, ахэм ягуадзэхэм, яIофтабгэхэм, депутатхэм, Президент шъыпкъэри джары зыщылажьэрэр. Республикэ уиIэ зыхъукIэ, ахэри уиIэнхэ фае.
– О къызэрэпIорэмкIэ, а кортыр уимыIэу, республикэ уиIэн уфитэп. Ар къызгурыбгъэIуагъ. Адэ республики сиIэу, министрэхэри депутатхэри сиIэхэу сэпсэумэ, сиIофхэр бэкIэ нахьышIу хъугъэхэба! Арымырмэ сыд пае ахэр сиIэных, арыба? Джы къысэпIощтыр ары: сэ сычэмахъоми, министрэр зэрэцIыфышхор сэшIэ. Адэ цIыфышхор дэгъоу пIыгъын фаеба, ишхынкIи ищыгъынкIи зэмыгугъужьмэ хъущтэп.
– Ащ земыгъэгъэгумэкI, лэжьэпкIэ дэгъу араты, мин щэкIым къыщыкIэрэпщтын мазэм атефэрэр.
– Мин щэкI пIуи?.. Зэгуи зэ... Сэ урамэу сызтесым икIыхьагъэкIэ щыпсэурэмэ зэкIэмэ, пенсэхэри зэрэхэтэу, ащ фэдиз къаратырэп!.. Ар сэIо шъхьае, сыда рябгъэшIэщтыри? Къэртофыр яхъой, къэбэскъэ-помидор шIоIур афэухырэп, гъэмафэм цумпэр зэраупцIыжьэу ашхы, къялыжьэу агу зэмыIурэр бэдзэрым щащэ, чэмы, чэты, мэлы, тхьачэт, къаз – узфаер пхъун уфит, тэ тыIофа, министрэ-депутатхэр арэгъэразэхэри. Ахэр мэгупшысэх, быракъыр ашъхьагъэу еуIоу уцу ямыIэу мэлажьэх, республикэр къаушыхьаты, тэ тыIофэп-тыдэлъэп, хатэр Iутхыжьмэ, къэб заулэу къыдэнагъэр къэтэлъытэшъ, унэм техьажьы... Депутатхэр хэтыдзхэ зэхъум – ахэм къинэу атехъыкIыгъэр!.. IофшIэн къытатынэу аIо, губгъохэр зэкIэ ажъощтых, IофшIапIэхэр къызэIуахыщт, пенсэхэм къахагъэхъощт... Сэри къэсчъыхьэзэ сыпшъыгъ: псынкIаIоу хэтэжъугъэдзых сэIо, мыхэр жъонэкIо пхъэшэнхэ фае, тракторхэри яIэщтых, ахъщэмкIи псыгъонхэп, псынкIэ, псынкIэ!
– Адэ сыд, – къызэпысыутыгъ тичылэр. – Къэтэрэзыгъэха шъуиIофхэр?
– ГъэшIэгъоны пIорэр, – зыкъегъэпхъашэ джы чэмахъом. – ЗэкIэ зэдэтэрэзэу плъэгъугъа о? Мощ фэдиз зиинэгъэ унэм чIэс отэрыр апэу бгъэрэзэн фаеба, ахэр арыба тиреспубликэ ишыхьатхэр? Тэ илъэсым зэ-тIо быракъыр пытэлъэмэ, ежьхэм ашъхьагъы иты зэпыт, ар пшIосэмэркъэуа о? Быракъыр сIыгъэу чэмхэм ашъхьагъы сибгъэтыщта? Зышъхьагъ уитыни къэнэжьыгъэп пIоми хъущт, чэм шъэныкъо гор. ЧIыгухэр алэжьырэпышъ, мэкъур хъои, шъхьае мэкъу еон зылъэкIыщтхэр мыщ къэкIожьыгъэх, тэ сыд тфэупкIэжьын. Унэгъо шъитIу хъущтыгъэ тичылэ, унэ щэкIым къехъу джы нэкIэу щыт... ЗэкIэ министрэ хъунхэу арымэ сшIэрэп, е депутаты. Тхьапша министрэу тиIэр? Депутатхэр тхьапшы хъухэрэ?.. Ар мэкIаIо. Тэ тичылэ къыдэкIыгъэу унэгъо шъитIу фэдиз мыщ щэпсэу, адрэ чылэхэри къабгынэхэба? Адэ сыдэу хъущт? ЗэрэпшIын фаер ошIа? Мазэ къэс зэбларэхъух депутатхэмрэ министрэхэмрэ... Хьау, аущтэуи игъо ифэщтхэп... Тхьамафэ къэс зэбларэхъу. Тхьэмэфэ лэжьапкIи арэгъэуцу. Депутат-министрэхэри нахьыбаIо арэшI, сэ сикIалэхэми чэзыур къанэсынкIи хъун... Модэ цIыфхэр къэзэрэугъоих... НекIо, тахэгъахь зэ, къэбар горэ къахэтхын, сэри сIотэжьын зэхэсхын.
ЦIыфэу къэзэрэугъойрэмэ тахэхьагъ. Сыд зыгъэгумэкIыхэрэр? Модэ еплъ, тичылэлIым чэмхэм къапигъэуцуагъэри ахэт! Сыд къэзыхьыгъэр? "Республикэр ттырахын яхьисап, чылэхэм такъыращыгъ зыттырятымыгъэхынэу. Тара зыфаIорэр? Ттырахын яхьисапмэ, ащыгъум дэгъу гор ар... Арышъхьае тымыIыгъыр сыдэущтэу ттырахыщта?"
– Морары, – еIо тичылэ чэмахъом. – Олъэгъуа быракъыр? Ащ ычIэгъы чIэтхэри олъэгъуа? Еплъ, быракъыр аубытыгъ, атырахынкIэ мэщынэх. НекIо, псынкIаIу, мыхъуми тIэкIурэ ижьау тычIэтын!.. Хьаумэ тичылэ тэрэчъэжьа? ЦIыраум тыхэтIысхьан, блахы зыхъукIэ тыкъыхэхъушъутынышъ, къатетхыжьын!.. ЕтIанэ тэри республикэ тиIэ хъущт.
А мафэм республикэр къэдгъэнэжьыгъ. ТIэкIу шIагъэу чылэм сыкIуагъ – республикэ яIэ хъугъэмэ сыкъеплъын сихьисапыгъ. Ау чэмахъор, чэмхэр пчэдыжьым жьэу дифыгъэхэти, згъотыгъэп, клубыжъми быракъыр пылъагъэпти, республикэр къэсымылъэгъоу сыкъэкIожьыгъ.
Налбый Къуекъу, шэкIогъу маз, 2006-рэ илъэс.
natpress